Εκφοβισμός: Κλοτσιές και παρατσούκλια
Της Χριστιάνας Χριστοφόρου*
Ένα ασφαλές σχολείο είναι δικαίωμα όλων των παιδιών. Παρόλα αυτά, εκτιμάται ότι στην Κύπρο το 17% των μαθητών είναι θύτες ή θύματα εκφοβισμού («Δάφνη 3»). Το πρόβλημα είναι πλέον υπαρκτό και η αντιμετώπιση τού προβλήματος αυτού που στιγματίζει τις παιδικές ψυχές πρέπει να είναι άμεση.
Οι ερευνητές καθορίζουν το φαινόμενο του εκφοβισμού ως μία μορφή επιθετικής συμπεριφοράς που εμφανίζεται στο σχολικό πλαίσιο και έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Πιο συγκεκριμένα, ο σχολικός εκφοβισμός (bullying) θεωρείται μια επαναλαμβανόμενη για αρκετό χρονικό διάστημα πράξη παρενόχλησης από έναν ή περισσότερους θύτες σε ένα ή περισσότερα θύματα.
Ο εκφοβισμός, παρόλο που αποτελεί μορφή επιθετικής συμπεριφοράς, εντούτοις διαφέρει από τις σχολικές συγκρούσεις. Στις περιπτώσεις του εκφοβισμού το θύμα επιλέγεται ως ο αδύναμος και οι επιθέσεις εναντίον του είναι επαναλαμβανόμενες, σε αντίθεση με τους σχολικούς τσακωμούς όπου τα άτομα που συμμετέχουν είναι ισοδύναμα και οι συμπλοκές τους είναι τυχαίες και μεμονωμένες.
Ταπείνωση και εξευτελισμός
Ο εκφοβισμός μπορεί να εκδηλώνεται με διάφορες μορφές. Η σωματική μορφή εκφοβισμού (μπουνιές, κλοτσιές, σπρωξίματα) αποτελεί την πιο συχνά χρησιμοποιούμενη άμεση μέθοδο εκφοβισμού από τα αγόρια. Ο λεκτικός τρόπος εκφοβισμού (κοροϊδία, βρίσιμο, ειρωνεία, διάδοση ψευδούς φήμης, παρατσούκλια) είναι η πιο επικίνδυνη και η πιο επαναλαμβανόμενη μορφή. Οι πληγές που δημιουργεί δεν είναι ορατές αλλά είναι οι πιο επώδυνες και μπορούν να προκαλέσουν ταπείνωση και εξευτελισμό.
Οι θύτες πολλές φορές εκφέρουν τις λέξεις χώρις ιδιαίτερη σκέψη και χωρίς να υπολογίζουν το αντίτιμο αυτών που λένε. Η συναισθηματική επίθεση περιλαμβάνει την απομόνωση του θύματος, την καταστροφή προσωπικών του αντικειμένων αλλά και τον εκβιασμό του για να δίνει χρήματα. Ο σεξουαλικός εκφοβισμός αφορά ανεπιθύμητο άγγιγμα και ανεπιθύμητα μηνύματα και γράμματα. Στα τελευταία χρόνια, έκανε την εμφάνισή της και η νεότερη μορφή εκφοβισμού, η ηλεκτρονική (cyber bullying), που γίνεται μέσω του Ίντερνετ και των προσωπικών σελίδων των μαθητών αλλά και μέσω κινητού τηλεφώνου.
Έρευνες έχουν δείξει ότι ο σχολικός εκφοβισμός στις μέρες μας αρχίζει να υφίσταται ακόμη και από το νηπιαγωγείο, γίνεται συχνότερος στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού και κορυφώνεται στην ηλικία 11-14 χρονών.
Δυστυχώς, τα παιδιά θύματα σπάνια μιλάνε για τον εκφοβισμό που δέχονται. Συνήθως ντρέπονται να μιλήσουν για το πρόβλημά τους, φοβούνται μήπως κάνουν τα πράγματα χειρότερα, νιώθουν ότι αυτοί είναι υπεύθυνοι για την κατάσταση και αισθάνονται ότι αν οι γονείς τους μάθουν, θα απογοητευτούν. Έτσι οι γονείς πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στα σημάδια που μπορεί να δείξουν ότι το παιδί τους θυματοποιείται:
• Γίνεται επιθετικό, απόμακρο και ανήσυχο. Οποιαδήποτε, χωρίς εμφανή αίτια, αλλαγή συμπεριφοράς είναι ανησυχητική.
• Έχει εφιάλτες και δεν μπορεί να κοιμηθεί το βράδυ.
• Αρχίζει να εκφοβίζει τα αδέρφια του.
• Δείχνει ανήσυχος όταν λαμβάνει μήνυμα στο κινητό ή δεν είναι πρόθυμος να χρησιμοποιήσει τις προσωπικές του σελίδες στο Ίντερνετ.
• Δεν θέλει να πάει σχολείο και κάνει κοπάνες.
• Δεν θέλει να χρησιμοποιήσει το λεωφορείο, αποφεύγει να πάει με τα πόδια στο σχολείο και επιμένει να τον πάνε με το αυτοκίνητο.
• Επιστρέφει στο σπίτι με σκισμένα ρούχα, με μελανιές και χτυπήματα.
• Του λείπουν πράγματα και ζητά ή κλέβει χρήματα για να ικανοποιήσει τους εκβιασμούς του θύτη.
• Χάνει συνέχεια το κολατσιό του και τα χρήματά του, επιστρέφοντας στο σπίτι πεινασμένος.
• Συχνά το παιδί παρουσιάζει σωματικά προβλήματα από το άγχος του, καθώς και μαθησιακά προβλήματα, τα οποία δεν αντιμετώπιζε πριν.
• Δίνει απίθανες εξηγήσεις για όλα τα παραπάνω.
Ήσυχα και εσωστρεφή παιδιά
Ποια είναι, όμως, αυτά τα κοινά χαρακτηριστικά που έχουν τα παιδιά που επιλέγονται ως θύματα; Σύμφωνα με έρευνες που έχουν διεξαχθεί, τα παιδιά που γίνονται εύκολος στόχος στους θύτες είναι άτομα με χαμηλή αυτοπεποίθηση, που αδυνατούν να λύσουν προβλήματα και έχουν διάφορες συναισθηματικές δυσκολίες. Τα παιδιά αυτά είναι ήσυχα, εσωστρεφή, με ελάχιστους φίλους, έχουν μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες και χαμηλή αυτοεικόνα. Συνήθως διαφοροποιούνται από τους υπόλοιπους και σπάνια αμύνονται όταν δέχονται προσβολές.
Οδηγίες προς τους γονείς του θύματος:
• Μιλάτε καθημερινά με το παιδί για το πώς πέρασε την ημέρα του στο σχολείο και εμπλακείτε ενεργά στη σχολική ζωή του παιδιού σας.
• Αναπτύξτε φιλική σχέση με το παιδί σας και κάντε το να αισθανθεί άνετα να σας μιλήσει ακόμη και για πράγματα που του είναι δύσκολο να συζητήσει.
• Προσπαθήστε να πείσετε το παιδί σας ότι δε φταίει, να αγνοεί τον εκφοβιστή του, να τον κοιτάζει στα μάτια και να του λέει δυνατά να τον αφήσει ήσυχο.
• Προσπάθειες συνεύρεσης του θύματος με τον θύτη για να δώσουν τα χέρια πρέπει να αποφεύγονται, καθώς κρύβουν τον κίνδυνο επανατραυματισμού τού θύματος.
• Μη δικαιολογήσετε τον θύτη και μην προσπαθήσετε να αλλάξετε αυτό που κοροϊδεύει στο παιδί σας. Για παράδειγμα, αν το κοροϊδεύουν γιατί φοράει γυαλιά, μην σπεύσετε να του βάλετε φακούς. Αυτό στην ουσία θα ήταν αποφυγή του προβλήματος.
• Μιλήστε για τα περιστατικά που γνωρίζετε στον Διευθυντή και τον εκπαιδευτικό του παιδιού σας.
• Κρατήστε επικοινωνία με το παιδί και με το σχολείο, για να σιγουρευτείτε ότι δεν θα επαναληφθούν παρόμοια περιστατικά.
• Μην υποτιμάτε τις επιπτώσεις που έχει ο εκφοβισμός και τα δήθεν πειράγματα στο παιδί σας. Σταθείτε δίπλα του και ενισχύστε την αυτοπεποίθησή του.
• Επαινείτε το παιδί σας και εγγράψτε το σε εξωσχολικές ομαδικές δραστηριότητες, δίνοντάς του την ευκαιρία να δημιουργήσει νέες φιλίες.
• Απαιτήστε από το σχολείο να ενημερώσει τους γονείς του εκφοβιστή.
• Αν το παιδί έχει τραυματιστεί, πρέπει να ενημερωθούν οι αρμόδιες Αρχές.
• Ενθαρρύνετε το παιδί να κάνει νέες φιλίες εντός σχολείου.
• Μη βάλετε το παιδί σε διαδικασίες αντεκδίκησης, καθώς δεν έχουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα.
• Εξηγήστε στο παιδί ότι έχει διαφορά το μαρτυρώ από το ζητώ βοήθεια.
• Συμμετέχετε με το παιδί σας σε παιχνίδια ρόλων (role play), για να είναι πιο σίγουρο την επόμενη φορά που θα το εκφοβίσουν.
• Αν το πρόβλημα παραμένει άλυτο και έχει επιπτώσεις στο παιδί σας, μη διστάσετε να βρείτε νέο σχολείο για το παιδί σας και βεβαιωθείτε ότι εκεί δεν γίνονται ανεκτές τέτοιες συμπεριφορές.
*Ψυχολόγος, BSc Psychology, MSc Developmental and Educational Psychology, christoforou.christiana@gmail.com