Η ανεργία «σκοτώνει» τα όνειρα των νέων μας
Οι επιπτώσεις της ανεργίας για τους νέους που αγωνίζονται για μια καλύτερη θέση στη ζωή είναι πολλές. Ψυχολογικές, κοινωνικές και οικονομικές. Μπορούν να μειώσουν την αυτοεικόνα τους και να τους πάρουν πίσω ό,τι για χρόνια αγωνίστηκαν και πέτυχαν.
«Μάθε, παιδί μου, γράμματα για να βρεις εύκολα δουλειά», έλεγαν πριν από μερικές δεκαετίες οι γονείς στα παιδιά τους. Το πτυχίο πανεπιστημίου ήταν το «χρυσό» βραχιόλι, το καλύτερο διαβατήριο για να εισέλθουν οι νέοι στην αγορά εργασίας, σε θέσεις ελκυστικές με καλούς μισθούς.
Σήμερα οι δυσκολίες πρόσβασης στην αγορά εργασίας και τα εμπόδια στην οικονομική ένταξη των νέων πτυχιούχων είναι πολλές και αξεπέραστες. Πολλοί γράφονται στον κατάλογο ανεργίας και παραμένουν εκεί για καιρό, άλλοι απορροφούνται σε επαγγέλματα που δεν ταιριάζουν με τα προσόντα τους και άλλοι καταλήγουν σε ένα επάγγελμα για βιοποριστικούς λόγους.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας της Κύπρου, η ανεργία ανάμεσα στα άτομα με ανώτερη εκπαίδευση έχει φτάσει σε ψηλά επίπεδα προκαλώντας ανησυχίες ανάμεσα στους νέους και στις οικογένειές τους σε σχέση με την επαγγελματική αποκατάστασή τους μετά το πέρας των σπουδών τους.
Ποιες όμως είναι οι επιπτώσεις που δημιουργεί η ανεργία, κυρίως στους νέους μας; Όλες οι μελέτες καταγράφουν ψυχικές και σωματικές ασθένειες ανάμεσα στους άνεργους απ’ ό,τι στους εργαζόμενους, τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες.
Ψυχολογικές συνέπειες…
Ανάμεσα στις ψυχολογικές συνέπειες της ανεργίας κατατάσσεται το υπερβολικό άγχος (stress), η κατάθλιψη, οι εξαρτήσεις από διάφορες ουσίες, τα συμπλέγματα, η απελπισία, η απώλεια της χαράς της ζωής και ο αυξημένος κίνδυνος αυτοκτονίας.
Η ανεργία στερεί από τους νέους το μέσο για την αναζήτηση και την εξεύρεση της ταυτότητάς τους. Οι άνεργοι έχουν τετραπλάσιο ρίσκο επιδείνωσης της υγείας τους, σε σχέση με τους υπόλοιπους εργαζομένους.
Σύμφωνα με επίσημη έρευνα, οι άνεργοι άνδρες παραμένουν στα νοσοκομεία το διπλάσιο χρονικό διάστημα από τους εργαζομένους (οι γυναίκες 1,7 φορές), ο προσδοκώμενος χρόνος ζωής μειώνεται ανάλογα με τη διάρκεια της ανεργίας που έχει προηγηθεί, ενώ υπάρχουν σοβαρές υποψίες που συσχετίζουν την ανεργία με την εμφάνιση ασθενειών.
Όλες οι έρευνες που σύγκριναν άνεργους με εργαζόμενους όλων των ηλικιών και των δύο φύλων εντόπισαν μειωμένα επίπεδα ψυχικής ευεξίας ανάμεσα στους άνεργους.
Χαμηλή αυτοπεποίθηση
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση νέων ανέργων που, ενώ δεν παρουσίαζαν χαμηλούς δείκτες ψυχικής υγείας όσο ήταν μαθητές, εμφάνισαν ψυχικές διαταραχές όταν βρέθηκαν άνεργοι. Όταν έπιασαν, όμως, δουλειά η ψυχική τους υγεία αποκαταστάθηκε. Οι άνεργοι έχουν χαμηλότερη αυτοπεποίθηση, αισθάνονται ότι απορρίπτονται από την κοινωνία και αναπτύσσουν αισθήματα εχθρότητας, βιώνουν χρόνια πικρία και απογοήτευση και παρουσιάζουν συμπτώματα κατάθλιψης.
Αναπτύσσεται μέσα τους η αίσθηση ότι δεν μπορούν να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους. Οι άνεργοι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας ή τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, που δυσκολεύονται να βρουν δουλειά μετά την αποφοίτησή τους, καθηλώνονται στην ιδιότητα του μαθητή ή του φοιτητή αντίστοιχα, σε συνάρτηση με τον τρόπο ζωής, τις αξίες, την αυτοεικόνα τους και τις προσδοκίες τους από τον εαυτό τους.
Σε ορισμένες περιπτώσεις εκδηλώνουν ψυχοσωματικά προβλήματα ή καταφεύγουν στον αλκοολισμό ή/και στην κατάχρηση άλλων ουσιών, ακόμη και στη συμμετοχή σε αντικοινωνικές ομάδες ή εκδηλώνουν βία. Τα προβλήματα των ανέργων έχουν επιπτώσεις και στην οικογένειά τους.
Υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις κατά τις οποίες τα προβλήματα μειώνονται όταν ο άνεργος είναι οικονομικά ανεξάρτητος, όταν πριν την ανεργία είχε αυτοπεποίθηση κι όταν διατηρεί τις παρέες του και άλλες ενασχολήσεις του.
Στήριξη από την οικογένεια
Σύμφωνα με τον Ευάγγελο Καναβιτσά, Ψυχολόγο, MSc in applied psychology, «η εκπαίδευση και η οικογένεια μεγαλώνουν τα παιδιά δείχνοντάς τους ότι η αναμενόμενη και φυσιολογική πορεία της ζωής τους περιλαμβάνει οπωσδήποτε την εξάσκηση κάποιας εργασίας που αποτελεί και βασικό δομικό υλικό της προσωπικότητας ενός ανθρώπου. Τα παιδιά μεγαλώνοντας έχουν εσωτερικεύσει την αξία της σταθερής εργασίας στο μυαλό τους και χτίζουν όνειρα πάνω στην αξία αυτή. Όταν φτάνει η ώρα να εργαστούν και βλέπουν τις πόρτες της σταθερής εργασίας κλειστές, νιώθουν να ματαιώνονται από την κοινωνία και ταυτόχρονα να τη ματαιώνουν.
Καλούνται να αναβάλουν τα όνειρά τους για λιγότερο ή περισσότερο χρόνο. Αυτό δημιουργεί μια, περισσότερο ή λιγότερο, παρατεταμένη διάσταση ανάμεσα τις προσδοκίες τους και στην αλήθεια της πραγματικότητάς τους, ανάμεσα στο ιδανικό και στο υπαρκτό, ανάμεσα στο «θέλω» και στο «μπορώ».
Αυτή η διάσταση είναι παράγοντας συνεχούς άγχους που μπορεί να οδηγήσει κάποιες επιρρεπείς προσωπικότητες στην ανάπτυξη ψυχοπαθολογίας». Σύμφωνα με τον ψυχολόγο, «η ισχυρή δομή της οικογένειας, ιδιαίτερα στην επαρχία, απορροφά πολλούς από τους κραδασμούς που δημιουργεί η ανεργία και συχνά η όλη δυσαρέσκεια, το άγχος και η απογοήτευση του άνεργου σηκώνονται από τους δικούς της ώμους.
Καθώς, ωστόσο, και η οικογένεια σταδιακά χάνει το δέσιμο που είχε στις παλαιότερες δεκαετίες και καθώς η ίδια η ανεργία λειτουργεί διαβρωτικά για την οικογένεια, η ανεργία από ατομικό και οικογενειακό πρόβλημα τείνει να εκδηλώνεται, όλο και περισσότερο, σαν κοινωνικό πρόβλημα».
Πώς, όμως, η οικογένεια μπορεί να βοηθήσει τον άνεργο; Ο κ. Ευάγγελος Καναβιτσάς επισημαίνει ότι «η οικογένεια μπορεί να βοηθήσει τον άνεργο με την αναγνώριση και κατανόηση των προβλημάτων του, την τόνωση της αυτοπεποίθησής του αναφορικά με τις ικανότητές του και την υποστήριξη του ανέργου σε όποια επιλογή εργασίας κάνει. Σε κάποιες περιπτώσεις, απαραίτητη είναι και η συμβουλευτική στήριξη του άνεργου από κάποιον ειδικό ώστε να μπορέσει να συνειδητοποιήσει ευκολότερα την πραγματικότητά του και τις επιλογές του, να επανεκτιμήσει τις προσωπικές του ικανότητες που ενδέχεται να έχει απαξιώσει, να αποδώσει ρεαλιστικά τις αιτίες της «αποτυχίας» του και να επεξεργαστεί τυχόν βαθύτερες συγκρούσεις του».
Συνέπειες
Οι πρώτες μελέτες για τις κοινωνικές και ψυχολογικές συνέπειες της ανεργίας πραγματοποιήθηκαν κατά το Μεσοπόλεμο και επικεντρώθηκαν σε ζητήματα που αφορούσαν την απειλή της φτώχιας. Ελάχιστη σημασία είχε δοθεί τότε στο ρόλο της εργασίας στη διαμόρφωση της προσωπικής ταυτότητας. Σύμφωνα με τον Duncan Gallie, καθηγητή Κοινωνιολογίας στην Οξφόρδη και διεθνώς αναγνωρισμένη αυθεντία στη μελέτη των επιπτώσεων της ανεργίας στις δυτικές κοινωνίες, «σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκύπτει ότι όχι μόνο οι κοινωνικές και οικονομικές αλλά και οι ψυχολογικές πτυχές της μακροχρόνιας ανεργίας καθορίζουν την αδυναμία επανένταξης πολλών ατόμων στην παραγωγή». Τα συμπεράσματα αυτών των ερευνών δημοσιεύτηκαν στο βιβλίο «Resisting marginalization», που επιμελήθηκε ο ίδιος ο Gallie.
Άλλες έρευνες κοινωνικών ψυχολόγων κατέδειξαν ότι κάθε άνθρωπος τείνει να δημιουργεί μια εικόνα του εαυτού του ανάλογα με τους κοινωνικούς ρόλους που έχει αποδεχτεί και στη βάση αυτών των ρόλων διαμορφώνει τη σιγουριά που απαιτείται για τη «σωστή» κοινωνική ένταξή του.
Επομένως, η έλλειψη εργασίας επηρεάζει αρνητικά και τις δύο αυτές συμπληρωματικές διαστάσεις της ζωής τόσο τον «πραγματικό» κοινωνικό ρόλο όσο και την «υποκειμενική» αυτοεκτίμηση του ατόμου.
Οι ειδικοί επιμένουν ότι το σημαντικότερο σύμπτωμα της έλλειψης ή απώλειας εργασίας δεν είναι η έλλειψη χρημάτων αλλά η απώλεια της αυτοεκτίμησης και του αυτοσεβασμού.
Το κράτος πρόνοιας
Σύμφωνα με τις έρευνες του Duncan Gallie, στις βόρειες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου το κράτος πρόνοιας είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένο, η περιθωριοποίηση και ο κοινωνικός αποκλεισμός των ανέργων βιώνεται διαφορετικά από ό,τι στις μεσογειακές χώρες του Νότου.
Στο Βορρά η περιθωριοποίηση των ανέργων δεν οφείλεται στην έλλειψη ενός σταθερού μισθού – εκεί τα επιδόματα ανεργίας τούς επιτρέπουν να ζουν αξιοπρεπώς – αλλά στην απώλεια του κοινωνικού τους ρόλου και στα δυσάρεστα συναισθήματα ενοχής ότι ζουν σε βάρος των άλλων. Οδηγούνται σε βίαιες ή αυτοκαταστροφικές αντιδράσεις
Αντίθετα, στις μεσογειακές ευρωπαϊκές χώρες τη στήριξη των ανέργων αναλαμβάνει το οικογενειακό περιβάλλον. Η οικονομική κατάσταση των περισσότερων οικογενειών, σε συνδυασμό με την απουσία ενός κράτους πρόνοιας, καθιστά πολύ δύσκολη τη ζωή των ανέργων στο Νότο και τους οδηγεί σε βίαιες ή αυτοκαταστροφικές αντιδράσεις. Από οικονομικής άποψης η ανεργία χωρίζεται σε διάφορα είδη: Ανεργία «τριβής»: Δημιουργείται λόγω της μετάβασης από μία θέση εργασίας σε άλλη, είναι μικρής διάρκειας. Δεν μπορεί να αποφευχθεί ακόμη και σε εποχές πλήρους απασχόλησης – «θεραπεύεται» από τη βελτίωση της οργάνωσης ή της πρόβλεψης..
Oι επιπτώσεις της ανεργίας στον άνθρωπο είναι πολλές και διακρίνονται: Πρώτο, σε φυσικές, όπως είναι η απαξίωση των κεκτημένων δεξιοτήτων του ανέργου, η κοινωνική και πολιτισμική απομόνωσή του και η απώλεια του βιοτικού επιπέδου του. Δεύτερο, σε ψυχοκοινωνικές, επειδή για τους περισσότερους ανθρώπους η εργασία αποτελεί έναν «ψυχοκοινωνικό» σταθεροποιητικό παράγοντα που καθορίζει τη «δομή» της καθημερινότητάς τους και τον κοινωνικό τους περίγυρο. Τι γίνεται στον υπόλοιπο κόσμο.
Γράφει: Χρύσω Αντωνιάδου