Μύθοι και αλήθειες για το άγχος των εξετάσεων
Το άγχος δεν είναι εχθρός του ανθρώπου, παρότι πολλές φορές βιώνεται απειλητικά. Πρόκειται για υποστηρικτικό στοιχείο που βοηθά τον άνθρωπο να ανταπεξέλθει σε έντονες συναισθηματικά καταστάσεις, είτε ευχάριστες, είτε δυσάρεστες, είτε… ανύπαρκτες. Ευχάριστα συμβάντα κατά τα οποία εκδηλώνονται συμπτώματα άγχους μπορεί να είναι ο γάμος, ο ερχομός ενός παιδιού, η προαγωγή, ενώ ως δυσάρεστα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την εμφάνιση μιας σοβαρής ασθένειας, τον χωρισμό και την απόλυση.
Σε ό, τι αφορά τις ανύπαρκτες αγχογόνες καταστάσεις, αρκεί να σημειωθεί ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος συχνά εκτιμά με λάθος τρόπο συνθήκες και γεγονότα που είτε δεν αποτελούν είτε έχουν παύσει να αποτελούν πραγματική απειλή. Χωρίς άγχος, δεν θα υπήρχε επιβίωση του ανθρώπινου είδους καθώς δεν θα υπήρχε καμία κινητοποίηση απέναντι σε επερχόμενους ή πιθανούς κινδύνους. Το άγχος αποτελεί έναν αποτελεσματικό μηχανισμό άμυνας για τον άνθρωπο κι όταν γνωρίζει πώς να το αξιοποιήσει, οι συνέπειες αποβαίνουν κυρίως θετικές. Υπό το πρίσμα αυτού του σκεπτικού θα αναλύσουμε και το άγχος των εξετάσεων, το οποίο λίγο ή πολύ απασχολεί ένα μεγάλο αριθμό σπουδαστών.
Όταν οι εξετάσεις αποτελούν για το άτομο μια ευκαιρία να αποδείξει στους γύρω του ή στον εαυτό του την ικανότητά και την αξία του, τότε εμφανίζεται το άγχος των εξετάσεων. Ο φόβος μήπως απογοητεύσει τους σημαντικούς του ανθρώπους και η ανασφάλεια μήπως διαψεύσει την προσδοκία που έχει για τον εαυτό του, προκαλούν στο άτομο αρνητικές σκέψεις σε σχέση με την τελική του απόδοση, αυτές με τη σειρά τους ενισχύουν το άγχος που βιώνει και όχι σπάνια παραιτείται από την προσπάθεια να ανταπεξέλθει στην εξεταστική διαδικασία. Γίνεται προφήτης του εαυτού του, προβλέπει την ανεπάρκειά του τόσο σε επίπεδο συγκέντρωσης και προετοιμασίας για τις εξετάσεις όσο και σε επίπεδο ανταπόκρισης στην ουσιαστική και πρακτική φάση της αξιολόγησής του. Ας ανατρέξουμε όμως σε ορισμένους μύθους και αλήθειες που αφορούν το άγχος των εξετάσεων.
Mύθοι και αλήθειες για το άγχος των εξετάσεων
Μύθος 1. Το άγχος των εξετάσεων είναι ίδιο για όλους όσοι το βιώνουν
Αυτό που πραγματικά ισχύει είναι ότι καθένας βιώνει το άγχος των εξετάσεων με διαφορετικό τρόπο. Για άλλον το άγχος των εξετάσεων μπορεί να λειτουργήσει θετικά και δημιουργικά με αποτέλεσμα την επιτυχή ανταπόκρισή του σε μια εξεταστική δοκιμασία. Για κάποιον άλλο όμως μπορεί να λειτουργήσει κατασταλτικά οδηγώντας τον στην αποτυχία.
Μύθος 2. Δεν μπορείς να αποφύγεις το άγχος των εξετάσεων
Το άγχος είναι ένα κινητήριο στοιχείο που συνάδει με την ύπαρξη της ζωής και την πρόοδο. Κατά κάθε δοκιμασία που περνάμε είναι λογικό να ενυπάρχει κάποιο ποσοστό άγχους. Το άγχος των εξετάσεων όμως γίνεται να μην καταβάλει δραστικά το άτομο εφόσον εκείνο κατορθώσει να οργανώσει τη ζωή του, τη σκέψη , το συναίσθημα, τον χρόνο του, με τρόπο αποτελεσματικό.
Μύθος 3. Αν χρησιμοποιήσει κανείς μια διαδεδομένη τεχνική διαχείρισης του άγχους των εξετάσεων, θα το αντιμετωπίσει
Ακόμα και οι πιο διαδεδομένες τεχνικές θα πρέπει να προσαρμοστούν στις προσωπικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες κάθε ατόμου. Το άγχος βιώνεται από τον καθένα διαφορετικά και διαφορετικά θα πρέπει να εφαρμοστούν στον καθένα οι διάφορες τεχνικές. Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο, αποδοτικές για κάποιον τεχνικές να επιφέρουν επιπλέον άγχος σε κάποιον άλλο.
Μύθος 4. Μόνο η ύπαρξη σημαντικών συμπτωμάτων άγχους αξίζει την προσοχή μας.
Ακόμα και η εκδήλωση απλών συμπτωμάτων άγχους κατά την προετοιμασία ή την συμμετοχή σε εξετάσεις, μπορεί να είναι αρκετά σημαντικά για να τους δώσουμε προσοχή. Ο πονοκέφαλος, οι πόνοι στη μέση και άλλα συμπτώματα όπως η δυσκολία συγκέντρωσης είναι καλό να αντιμετωπίζονται έγκαιρα ούτως ώστε να μην προκαλέσουν επιπλέον και σοβαρότερες καταστάσεις.
Τα συμπτώματα και οι συνέπειες του άγχους
Τα συμπτώματα του άγχους των εξετάσεων στην πλειονότητά τους μοιάζουν με αυτά που εκδηλώνονται σε οποιαδήποτε άλλη μορφή άγχους, χωρίς να είναι απόλυτα ίδια ποιοτικά ή ποσοτικά για κάθε άτομο που τα βιώνει. Ειδικότερα μπορεί κανείς να αντιληφθεί ότι βιώνει άγχος για τις εξετάσεις όταν υπάρχουν τα παρακάτω συμπτώματα στα αναφερθέντα επίπεδα:
- Σωματικό επίπεδο: Το άτομο προσπαθεί να συγκεντρωθεί ώστε να μελετήσει ή βρίσκεται στην κυρίως φάση μιας εξεταστικής δοκιμασίας ενώ διάφορα συμπτώματα όπως πονοκέφαλος, ξηρότητα στόματος , μυϊκοί πόνοι και δύσπνοια δεν του επιτρέπουν να αποδώσει όσο θα επιθυμούσε. Συχνά διαμαρτύρεται για έντονο αίσθημα κόπωσης αλλά και αϋπνίες που επιδεινώνουν ακόμα περισσότερο το πρώτο.
- Ψυχολογικό επίπεδο: Το άτομο βιώνει ένα διαρκές και δυσάρεστο αίσθημα αποτυχίας και ματαιότητας κάθε φορά που μελετά ή συμμετέχει σε εξεταστική δοκιμασία. Δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί, συχνά γίνεται ευερέθιστο και εκδηλώνει φοβίες για τις συνέπειες που θα ακολουθήσουν την αποτυχία του.
- Συμπεριφοριστικό επίπεδο: Η συμπεριφορά του ατόμου που βιώνει άγχος για τις εξετάσεις αλλάζει και συχνά γίνεται αντιληπτή από τους γύρω του. Ορισμένες φορές εκδηλώνει επιθετικότητα ενώ άλλες φορές τείνει να αποσύρεται από δραστηριότητες με τις οποίες συνήθιζε να καταπιάνεται. Συχνά δε, εκδηλώνει διαταραχές στην πρόσληψη τροφής και στην κατανάλωση αλκοόλ ή άλλων ουσιών.
Αντιμετώπιση του άγχους
Το άγχος των εξετάσεων ταλαιπωρεί το άτομο που το βιώνει όχι μόνο κατά την εξέταση στην οποία συμμετέχει αλλά και κατά την προετοιμασία για την εξέταση και μετά το πέρας αυτής. Έτσι, υπάρχουν σκέψεις και συμπεριφορές που μπορεί κανείς να αξιοποιήσει και κατά τις τρεις αυτές φάσεις για να μπορέσει να μετριάσει το άγχος του και να το χρησιμοποιήσει ως αρωγό στοιχείο για την επιτυχή έκβαση της εξεταστικής δοκιμασίας. Όπως όμως κάθε άτομο βιώνει κάθε μορφή άγχους διαφορετικά, έτσι και για το καθένα η αντιμετώπιση είναι μια μοναδική επιλογή και σύνθεση τεχνικών που για το ίδιο επιφέρουν θετικά αποτελέσματα.
Κατά την προετοιμασία για την εξεταστική δοκιμασία:
Η προετοιμασία είναι ίσως ο κυριότερος παράγοντας εξασφάλισης μιας ικανοποιητικής για το άτομο απόδοσης. Το άτομο οφείλει να σκεφτεί γιατί συμμετέχει στις εξετάσεις αυτές, ποιος είναι ο στόχος του και κατά πόσο η απόδοσή του είναι ικανή να επηρεάσει την εικόνα που έχει για τον εαυτό του. Εάν συμμετέχει γιατί ενδιαφέρεται να μάθει και να προχωρήσει εκπαιδευτικά, κι εάν γνωρίζει ότι η αυταξία του δε μπορεί να επηρεαστεί μεμονωμένα από την επιτυχία ή μη μιας εξεταστικής δοκιμασίας αλλά είναι κάτι που ορίζεται σημαντικά και από άλλους παράγοντες (π.χ. στοιχεία χαρακτήρα, λοιπές επιτυχίες), τότε έχει εξασφαλίσει τις πρώτες σημαντικές προϋποθέσεις για τον έλεγχο του άγχους του.
Κατά τη φάση αυτή θα χρειαστεί να αναλογιστεί εάν το πρόγραμμα και ο τρόπος μελέτης που ακολουθεί (π.χ. «διαβάζω καλύτερα μόνος ή με παρέα;») και η μέχρι σήμερα οργάνωση του χρόνου του λειτουργούν ενισχυτικά στην ικανότητα να συγκεντρώνεται και να αφομοιώνει όσα μελετά. Η καλή οργάνωση του χρόνου αλλά και η αξιοποίηση διαλλειμάτων με ευχάριστες για το άτομο δραστηριότητες μπορούν να επιφέρουν μόνο θετικό αποτέλεσμα. Τέλος, το να φαντάζεται κανείς πως θα είναι να συμμετέχει σε μια συγκεκριμένη εξεταστική δοκιμασία, πώς θα ήθελε να είναι και πως θα επιδιώξει να είναι, λειτουργεί συχνά βοηθητικά.
Κατά την εξεταστική δοκιμασία:
Όταν πλέον κανείς βρίσκεται στην κυρίως φάση μιας εξεταστικής δοκιμασίας, κι εφόσον έχει φροντίσει να ήταν σε καλή συναισθηματική κατάσταση κατά την προετοιμασία του γι’ αυτήν, οι τεχνικές που μπορεί να χρησιμοποιήσει για τον επιπλέον έλεγχο του άγχους του μπορούν να αποβούν με βεβαιότητα λειτουργικές. Κυρίως θα πρέπει να υπενθυμίσει στον εαυτό του ότι πρόκειται για μια δοκιμασία η οποία μπορεί μεν να τον φέρει πιο κοντά στον στόχο του, δε μπορεί όμως να τον εμποδίσει οριστικά από αυτόν. Μπορεί να πρόκειται για μια δοκιμασία που του λέει πράγματα για τον εαυτό του, δε μπορεί όμως να επηρεάσει την αξία που έχει ως μοναδικό άτομο, με μοναδικές δεξιότητες, προσωπικότητα και ταλέντα.
Καλό θα ήταν να ξεκινήσει κανείς απαντώντας τις ερωτήσεις αξιολόγησης εκείνες που γνωρίζει καλύτερα. Η ενθάρρυνση και η αισιοδοξία που θα προκύψουν από τη διαχείριση τέτοιων ερωτημάτων – θεμάτων, μπορεί να μειώσει επιπλέον το μη δημιουργικό άγχος και να δημιουργήσει τις καταλληλότερες προϋποθέσεις για τη διαχείριση και των υπόλοιπων. Οι θετικές σκέψεις και οι θετικές ενισχυτικές κουβέντες του ατόμου προς τον εαυτό του, μπορούν να δυναμώσουν την αυτοπεποίθησή του και να κάνουν την όλη δοκιμασία λιγότερο ή καθόλου οδυνηρή.
Μετά την εξεταστική δοκιμασία:
Συχνά, ακόμα κι όταν η εξεταστική διαδικασία είναι πλέον παρελθόν, το άτομο σκέφτεται με τρόπο που επηρεάζει αρνητικά το συναίσθημά του. Ορισμένες σκέψεις που μπορεί να κάνει είναι «κι αν έγραψα χειρότερα απ’ ότι νομίζω; τι θα σκεφτούν οι δικοί μου για την απόδοσή μου; πώς θα δει ο καθηγητής το γραπτό μου και πως θα με κρίνει; μήπως υστερώ σε γνώσεις..;» Καμία από τις σκέψεις αυτές δεν είναι αληθινή, αλλά συνέπεια μιας διαδικασίας που ενείχε συναισθηματικό φορτίο. Καμιά δεν πρόκειται, ειδικά στην φάση αυτή, να βοηθήσει είτε την αυτοπεποίθηση του ατόμου, είτε το αποτέλεσμα της αξιολόγησης. Στην φάση αυτή το άτομο θα ήταν καλό να κάνει υπομονή και να σκέφτεται θετικά, είτε αποδώσει όπως θα επιθυμούσε είτε όχι. Το να μπορέσει δε να απασχοληθεί με κάτι που του προκαλεί ευχαρίστηση, όπως μια βόλτα με φίλους, διακοπές, ένα χόμπι, είναι ιδιαίτερα βοηθητικό.
Πώς μπορώ να βοηθήσω ένα φίλο
Συχνά, όταν ένας φίλος μας αντιμετωπίζει άγχος εξετάσεων μας δημιουργείται η πρόκληση να τον βοηθήσουμε να το αντιμετωπίσει. Η πρόκληση αυτή μπορεί να πηγάζει από το ενδιαφέρον μας για τη συναισθηματική του κατάσταση μπορεί όμως και να σχετίζεται με το ότι ταυτιζόμαστε μαζί του κι έχουμε και οι ίδιοι βιώσει μια ανάλογα οδυνηρή κατάσταση όπου το άγχος κυριαρχεί. Όπως κι αν έχουν τα πράγματα όταν κάποιος επιθυμεί να βοηθήσει έναν φίλο του με έντονο άγχος εξετάσεων είναι καλό να έχει υπόψην του δεν είναι υπεύθυνος για τα συναισθήματα που βιώνει ο άλλος ούτε φέρει την ευθύνη της επιτυχούς παρέμβασης σε αυτόν. Κάθε άτομο που βιώνει κάτι δυσάρεστο ή υφίσταται μια αρνητική ψυχολογική δοκιμασία πρέπει καταρχήν το ίδιο να επιθυμεί και να έχει αποφασίσει να την υπερβεί και να την αντιμετωπίσει προκειμένου να μπορέσει ένα τρίτο πρόσωπο να το βοηθήσει. Να θυμάσαι λοιπόν ότι η προσπάθεια να βοηθήσεις έναν φίλο με άγχος για τις εξετάσεις μπορεί να μην επιφέρει θετικά αποτελέσματα και για αυτό ΔΕΝ είσαι υπεύθυνος εσύ. Αν όμως καταφέρεις να αλλάξεις έστω και λίγο τον τρόπο σκέψης και τα συναισθήματα του φίλου σου, θα αισθανθείς υπερηφάνια και την ανεκτίμητη χαρά του να προσφέρεις.
Κατά την προσπάθεια να τον βοηθήσεις θα σε ωφελήσει να έχεις υπόψην τα εξής:
- 1. Μην κάνεις υποθέσεις για το πώς ακριβώς σκέπτεται ή αισθάνεται αφού ο καθένας μας είναι διαφορετικός. Ρώτα τον ευθέως για το πώς βιώνει ο ίδιος τον άγχος των εξετάσεων.
- 2. Μην σπεύσεις να του δώσεις συμβουλές για το πώς πρέπει να σκέφτεται ή να αισθάνεται σε σχέση με τις εξετάσεις αλλά δώσε χρόνο στο να τον ακούσεις προσεχτικά. Ίσως έχει περισσότερη ανάγκη να εκφράσει αυτά που του συμβαίνουν και όχι κάποιον που θα του δώσει συμβουλές.
- 3. Ρώτησέ τον και συζήτησε μαζί του τα θετικά που μπορεί να προκύψουν από το άγχος που βιώνει και εστίασε στον τρόπο που μπορεί να αξιοποιήσει ώστε να αποτρέψει να γίνει το άγχος του μη δημιουργικό.
- 4. Δείξε υπομονή και ανεκτικότητα σε συμπεριφορές του που εκδηλώνουν άγχος χωρίς όμως να αποδέχεσαι την αποφυγή του να διαχειριστεί αυτό που του συμβαίνει. Μπορεί να χρειάζεται χρόνο αλλά όσο κι αν χρειαστεί, ζήτα του να αντιμετωπίσει αυτό που τον προβληματίζει.
- 5. Χρησιμοποίησε εκφράσεις που τον ενθαρρύνουν να αντιμετωπίσει το άγχος των εξετάσεων όπως «δεν είναι και τόσο δυσάρεστη η αποτυχία», «υπάρχουν παραπάνω από μια ευκαιρίες», «αυτή η εξεταστική δοκιμασία δεν είναι παρά μια προσπάθεια» και απέφυγε εκφράσεις που μπορεί να συγχύσουν το ηθικό του όπως «μην γίνεσαι γελοίος», «πρέπει να τα καταφέρεις», «πόσο απαράδεκτα πράγματα είναι αυτά που σου συμβαίνουν».
Είναι στο δικό μας χέρι να μην επιτρέψουμε στο άγχος των εξετάσεων να επηρεάζει καταρχήν τη συναισθηματική μας κατάσταση και κατ’ επέκταση σημαντικούς τομείς της ζωής μας όπως ο εκπαιδευτικός. Η εκπαιδευτική πορεία του ατόμου και η γενικότερη εκπαιδευτική και επαγγελματική του ανάπτυξη ενέχει συναισθηματικά και γνωστικά σκαμπανεβάσματα, ανασφάλειες, στρες, αγωνίες, λύπες και χαρές. Ανάμεσα σε αυτά, το άγχος των εξετάσεων μπορεί να γίνει αντιληπτό ως μία εκ των πολλών συναισθηματικών καταστάσεων που το άτομο βιώνει και που άλλοτε είναι αρκετά ισχυρό ώστε να καθηλώσει την εκπαιδευτική του ζωή κι άλλοτε δεν αποκλείεται να λειτουργεί ως κινητήριος παράγοντας για μια επιτυχή απόδοση. Ας δούμε λοιπόν το άγχος από μια διαφορετική σκοπιά. Ας του προσδώσουμε εμείς τις ιδιότητες αυτές που δε μπορούν να μας ζημιώσουν σημαντικά αλλά μπορούν να συνυπάρχουν ενισχυτικά σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας. Ας αμφισβητήσουμε την παντοδυναμία του κι ας υποστηρίξουμε το δικό μας ρόλο στις συνέπειες που εκείνο θα επιφέρει στην καθημερινότητα μας. Καλή σας επιτυχία!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βαρβόγλη Λίζα, Η νευροψυχολογία του στρες στην καθημερινή ζωή, Εκδόσεις Καστανιώτη 2007
Βασιλάκη Ελένη, Το Στρες, το άγχος και η αντιμετώπισή του, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα 2001
Ευθυμίου Κων/νος και Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς, Πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα 2006
Adams, Jenni, Στρες, φίλος για μια ολόκληρη ζωή, Εκδόσεις Φυτράκη 2004
Helen Kennerley, Ξεπερνώντας το Άγχος, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα 2009
Jones, Hilary, Υπεραπασχόληση και Άγχος, Εκδόσεις Θυμάρι 1999
Πηγή: Ελεάννα Καλούδη, Σύμβουλος Σταδιοδρομίας Γραφείου Διασύνδεσης Ιόνιου Πανεπιστημίου