Chryso Antoniadou

Της Χριστιάνας Χριστοφόρου*

Οι φοβίες εμφανίζονται από τη βρεφική ηλικία και συνεχίζουν μέχρι την ηλικία των 12 όπου και συνήθως αντιμετωπίζονται. Tα αίτια της ανάπτυξης των φοβιών προέρχονται κυρίως από προηγούμενες αρνητικές εμπειρίες που βίωσε το παιδί.

Όλοι οι γονείς έχουν έρθει αντιμέτωποι με τις φοβίες των παιδιών τους ψάχνοντας τρόπους να τα καθησυχάσουν και να τους προσφέρουν ασφάλεια. Όσο παράλογες και ανεξήγητες μπορεί να φαίνονται στους γονείς αυτές οι φοβίες, ας μην ξεχνάμε ότι όλοι σαν παιδιά είχαμε κάποιο είδος φοβίας. Αυτό που χρειάζεται να προσέξουμε, όταν μιλάμε για φοβία, είναι ο διαχωρισμός της από τον φόβο.

Παρόλο που αποτελούν παραπλήσιες έννοιες, εντούτοις η φοβία αποτελεί μιαν αδικαιολόγητη και υπερβολική αντίδραση του ατόμου σε μία κατάσταση ή σε ένα αντικείμενο, σε αντίθεση με τον φόβο που είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που σχετίζεται με μία γνωστή στο άτομο εξωτερική απειλή. Ο φόβος προστατεύει το άτομο από καταστάσεις που μπορούν να θέσουν τη ζωή του σε κίνδυνο, ενώ η φοβία προκαλεί αποδιοργάνωση και πρόβλημα στη φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού.

Οι παιδικές φοβίες εμφανίζονται με μεγάλη ποικιλία και διαφέρουν από παιδί σε παιδί, όπως και από ηλικία σε ηλικία. Οι φοβίες εμφανίζονται από τη βρεφική ηλικία και συνεχίζουν μέχρι την ηλικία των 12 όπου και συνήθως αντιμετωπίζονται.

Στη βρεφική ηλικία οι φοβίες αφορούν στους έντονους και δυνατούς θορύβους. Στην ηλικία των 2 με 4 ετών οι φοβίες σχετίζονται κυρίως με τον αποχωρισμό από τη μητέρα και τα ζώα, ενώ στην ηλικία των 4 με 6 οι φοβίες αφορούν στα φαντάσματα, το σκοτάδι και τις φυσικές καταστροφές.

Σε αυτήν τη χρονική περίοδο τα παιδιά δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν το αληθινό από το φανταστικό και αυτό τους δημιουργεί εντονότερη ανασφάλεια. Η φοβία του παιδιού συνήθως εκδηλώνεται με το κλάμα, την ταχυπαλμία, την εφίδρωση και τον πόνο στην κοιλιά. Οι φοβίες είναι ανησυχητικές όταν είναι υπερβολικές και επίμονες, παρουσιάζοντας μεγάλη διάρκεια και αντοχή στον χρόνο, συνδέονται από σωματικά ενοχλήματα, αποδιοργανώνουν τη συμπεριφορά του παιδιού και εμποδίζουν τη συμμετοχή του σε καθημερινές δραστηριότητες.

Αρνητικές εμπειρίες

Τα αίτια της ανάπτυξης των φοβιών προέρχονται κυρίως από προηγούμενες αρνητικές εμπειρίες που βίωσε το παιδί. Για παράδειγμα, πολλά παιδιά φοβούνται τα άτομα που φορούν άσπρη μπλούζα γιατί τους προκαλεί άγχος και απειλή, αφού άσπρες μπλούζες φοράνε οι γιατροί που συχνά πονάνε τα παιδιά με εμβόλια και ενέσεις. Επίσης, το άγνωστο και πράγματα που το παιδί δεν γνωρίζει, του προκαλούν φόβο, ενώ και οι γονείς που έχουν φοβίες, μπορούν να επηρεάσουν το παιδί και να διαμορφώσουν τη συμπεριφορά του.

Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι η κυριότερη αιτία φοβίας στα παιδιά αποτελούν και οι απειλές που χρησιμοποιούν οι γονείς για να κάνουν τα παιδιά τους να ησυχάσουν, χρησιμοποιώντας τις φοβίες τους ως μέσο για τιμωρία (π.χ. κάτσε ήσυχος, αλλιώς θα σε κλείσω στο σκοτάδι). Αναπόφευκτα τα παιδιά αποκτούν ανασφάλεια και φοβία για τα πράγματα που αναφέρουν οι γονείς τους ως απειλή.

Γι’ αυτό πολλές φορές οι φοβίες αφορούν στους αστυνομικούς, τα σκυλιά ή και το σκοτάδι. Ακόμη, έρευνες έχουν αποδείξει ότι οι υπερπροστατευτικοί γονείς που δεν αφήνουν το παιδί ούτε μια στιγμή μόνο του γιατί φοβούνται μήπως πάθει κάτι, δεν το αφήνουν να αναπτύξει τις ικανότητές του να ελέγχει τις αλλαγές που συμβαίνουν στο περιβάλλον του, με αποτέλεσμα να φοβάται με το παραμικρό.

Το οικογενειακό περιβάλλον έχει καθοριστική σημασία αφού οι εντάσεις και οι καβγάδες συντείνουν στη δημιουργία φόβων στο παιδί. Το διαζύγιο ακόμη μπορεί να ταράξει τις ισορροπίες του παιδιού και να το κάνει πιο ευάλωτο στους φόβους. Η ανάπτυξη φοβιών δημιουργεί στα παιδιά άγχος και πανικό, αποδιοργανώνοντας έτσι τη συμπεριφορά τους. Οι γονείς μπορούν με απλά βήματα να απαλλάξουν το παιδί από κάθε είδους φοβία. Ο χρόνος που κάθε παιδί χρειάζεται για να αντιμετωπίσει τη φοβία του, εξαρτάται από τα ατομικά του χαρακτηριστικά, από το οικογενειακό του περιβάλλον, καθώς και από την υποστήριξη και ενίσχυση που δέχεται από τους γονείς.

Πώς μπορείτε να βοηθήσετε

Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν το παιδί τους να αντιμετωπίσει τις φοβίες του;

• Ζητήστε από το παιδί να σας εξηγήσει τι ακριβώς φοβάται με κάθε λεπτομέρεια, χωρίς να το κρίνετε και να το ταπεινώσετε.
• Δείξτε κατανόηση στη φοβία του παιδιού σας και μην το κάνετε να αισθανθεί μειονεκτικά, λέγοντάς του «είναι χαζό να φοβάσαι».
• Μην κοροϊδεύετε και μη γελοιοποιείτε τη φοβία του παιδιού σας.
• Για να το κάνετε να νιώσει καλύτερα εξομολογηθείτε του τις δικές σας παιδικές φοβίες.
• Μην μπείτε στη διαδικασία να αποφεύγετε την επαφή με το φοβικό αντικείμενο αλλά, αντιθέτως, όποτε το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με τον φόβο του, στηρίξτε το.
• Διδάξτε το παιδί σας να εκλογικεύσει τους φόβους του ώστε να διακρίνει αν είναι ρεαλιστικοί ή όχι.
• Επεξεργαστείτε και οι ίδιοι τις φοβίες σας για να μην τις προβάλλετε στο παιδί σας.
• Να είστε συνεπείς στη στάση σας απέναντι στο παιδί. Για παράδειγμα, μην του λέτε να μη φοβάται το σκοτάδι, αλλά μόλις κάνει κάποιαν αταξία να το απειλείτε ότι θα το βάλετε σε ένα σκοτεινό δωμάτιο.
• Μην το αναγκάζετε με τη βία να έρθει αντιμέτωπο με τη φοβία του.
• Προσπαθήστε να βοηθήσετε το παιδί σας να καταλάβει ότι δεν είναι λογικό να φοβάται πράγματα ακίνδυνα.
• Προσπαθήστε με απλά βήματα και σταδιακά να βοηθήσετε το παιδί σας να υπερβεί τον φόβο του. Για παράδειγμα, αν φοβάται το σκοτάδι, αρχικά μπορείτε, ενώ κοιμάται, να αφήνετε ανοικτό ένα φωτιστικό με λίγο φως και ανοικτή την πόρτα, στη συνέχεια χωρίς φωτιστικό αλλά μισάνοικτη την πόρτα και στο τέλος να κοιμάται χωρίς φως και κλειστή την πόρτα.
• Συνδέστε το φοβικό αντικείμενο με ευχάριστα συναισθήματα. Αν η φοβία αφορά ζώα, προσπαθήστε να γίνετε για το παιδί σας πρότυπο μίμησης. Παίξτε και φροντίστε το φοβικό ζώο για να βοηθήσετε το παιδί να καταλάβει ότι το ζώο δεν είναι τόσο επικίνδυνο όσο νομίζει.
• Δείξτε παραδείγματα συνομηλίκων του παιδιού, οι οποίοι δεν έδειξαν φόβο στο συγκεκριμένο φοβικό ερέθισμα.
• Μην αποφεύγετε τα συμπτώματα μιας παιδικής φοβίας, όταν αυτά παρουσιάζονται, καθώς αυτό απλά θα χειροτερέψει την κατάσταση.
• Αν μετά από προσπάθειες των γονέων η φοβία συνεχίζει να υφίσταται και να προκαλεί έντονες συναισθηματικές διαταραχές και προβλήματα στη συμπεριφορά του παιδιού, οι γονείς καλό θα είναι να απευθυνθούν σε παιδοψυχολόγο.

*BSc Psychology, MSc Developmental and Educational Psychology christoforou.christiana@gmail.com