Chryso Antoniadou

Η Αmy έχει υποστεί έναν τέτοιο ατέλειωτο χείμαρρο λεκτικής και φυσικής βίας στα χέρια των συμμαθητών της, που προσπάθησε να θέσει τέρμα στη ζωή της. Η δοκιμασία της Amy ξεκίνησε όταν πήγε στο γυμνάσιο και μερικοί από τους συμμαθητές της άρχισαν να τη χλευάζουν και να την κοροϊδεύουν για την εμφάνισή της. Όταν ο αριθμός των συμμαθητών της μεγάλωνε, η κατάσταση άρχισε να επιδεινώνεται. Δεν υπήρχε τίποτε παράξενο με την εμφάνισή της, γεγονός που αποδεικνύει τον αυθαίρετο χαρακτήρα του εκφοβισμού. Η Amy αναφέρει: «Οι λέξεις πληγώνουν. Για να είμαι ειλικρινής, ήξερα ότι δεν ήμουν τόσο όμορφη όπως άλλα κορίτσια, όμως εκείνο που με στεναχωρούσε πραγματικά ήταν ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τα πράγματα που με έκαναν εκείνο που είμαι, εναντίον μου».

Όταν η παρενόχληση άρχισε να μετατρέπεται σε φυσική βία, η Amy άρχισε να επινοεί τρόπους για ν’ αποφύγει τους βασανιστές της. Ένιωθε ότι δεν μπορούσε να εγκαταλείψει το σχολείο γιατί έπρεπε να περάσει τα GCSE της. Αντίθετα, πληροφορήθηκε το ωράριο των θυτών της ώστε να μην τους συναντά στους διαδρόμους και το έσκαγε από τα μαθήματα για να μην τους συναντήσει στην τάξη. Οι συνεχείς απουσίες από το σχολείο άρχισαν να έχουν επιπτώσεις πάνω της. Η Amy, μια μαθήτρια που κάποτε ήταν αποφασισμένη να πάει στο Πανεπιστήμιο, άρχισε να παίρνει χαμηλότερους βαθμούς και οι ευκαιρίες που της υποσχόταν η ζωή άρχισαν να γίνονται απόμακρες.

Τελικά, η καταπονεμένη Amy το εκμυστηρεύθηκε στη μητέρα της που έθεσε το θέμα ενώπιον του σχολείου. Ο υποδιευθυντής απέρριψε το πρόβλημα, χαρακτηρίζοντάς το ως ένα «κοριτσίστικο μικροκαβγαδάκι», ενώ αυτοί που την παρενοχλούσαν θύμωσαν, γιατί η Amy μίλησε εναντίον τους και κλιμάκωσαν την εκστρατεία μίσους, μέχρι τέτοιου σημείου, που η Amy ένιωσε ότι δεν είχε πια δυνάμεις να την αντιμετωπίσει. Η κοπέλα συνεχίζει: «Ένιωσα απαίσια όταν διαπίστωσα ότι με παρενοχλούσαν και εγώ δεν μπορούσα να κάνω τίποτε. Έχασα κάθε σεβασμό για τον εαυτό μου, μισούσα τους θύτες μου, αλλά μισούσα ακόμη περισσότερο τον ίδιο τον εαυτό μου. Η αυτοπεποίθησή μου έφθασε στο μηδέν και δεν ήθελα να υπάρχω πια».

Καταστροφικές διαστάσεις

Το πρόβλημα προσέλαβε καταστροφικές διαστάσεις, όταν η Amy έφτιαξε μια περίτεχνη θηλιά από μια κουρτίνα στην κρεβατοκάμαρά της. Είναι ο εφιάλτης κάθε γονιού να μπει κάπου και ν’ ανακαλύψει ότι το παιδί του αυτοκτόνησε και αυτό ήταν η μόνη σκέψη που απέτρεψε την Αmy από την πραγματοποίηση αυτού που είχε στο μυαλό της.

Μια απόπειρα αυτοκτονίας έκαμε την Amy να συνειδητοποιήσει ότι η παρενόχληση δεν επηρέαζε μόνο την τωρινή της ευτυχία αλλά και το μέλλον της. Θεωρούσε την αυτοκτονία ως τη μόνη διέξοδο από τον εφιάλτη τής παρενόχλησης, όμως δεν μπορούσε να την εφαρμόσει, σκεφτόμενη τον πόνο που θα προκαλούσε στην οικογένειά της. Αντίθετα, αντιμετώπισε τους θύτες της, γνωρίζοντας ότι όλα αυτά θα τέλειωναν σε δυο εβδομάδες με το κλείσιμο τους σχολείου. Έχουν ήδη περάσει τρία χρόνια, όμως η Amy δεν έχει ακόμη ξεπεράσει τη δοκιμασία της. Τώρα πια είναι στο πανεπιστήμιο, μακριά από τους θύτες της, ευτυχισμένη γιατί είναι αποδεκτή γι’ αυτό που είναι και αρχίζει να αποκτά ξανά την αυτοπεποίθησή που είχε όταν ήταν 13 χρονών. Από την άλλη η Amanda για χρόνια υπέφερε την ακραία βία από αυτούς που την παρενοχλούσαν στο σχολείο, οι περισσότεροι από τους οποίους απλώς ζήλευαν την εμφάνισή της. Την ξυλοκοπούσαν, την έφτυναν, της έριχναν πέτρες και αυτό σε καθημερινή βάση.

Η Amanda φοβόταν να πάει στο σχολείο κάθε μέρα. Κάθε μέρα ακόμη περισσότερα παιδιά θα ούρλιαζαν ύβρεις εναντίον της, θα της επιτίθεντο με φυσική βία. Κάποτε σαν να έμπαινε σε μια άδεια τάξη. Ούτε ένας από τους συμμαθητές της δεν της μιλούσε, κανείς δεν την υπερασπιζόταν. Με τον καιρό έγινε ακόμη πιο ευάλωτη, αποσύρθηκε από την οικογενειακή ζωή και τη ζωή στο σχολείο. Τέλος έβαλε τέρμα στη ζωή της. Το σώμα της βρέθηκε στην άκρη μιας γέφυρας μαζί με ένα κινητό τηλέφωνο και ένα αρκουδάκι που είχε από τότε που ήταν η ίδια βρέφος. Αυτές είναι δυο από τις πιο συγκλονιστικές ιστορίες που περιγράφονται σε μιαν από τις πρόσφατες εκδόσεις της βρετανικής εφημερίδας «The Sunday Times».

Η απειλούμενη μαρτυρική ποινή

Oι ιστορίες των δυο κοριτσιών είναι δυο συγκλονιστικές μαρτυρίες σχολικού εκφοβισμού, γνωστού ως bullying. Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνουν οι ειδικοί, το bullying ατόμων είναι η πραγματική ή απειλούμενη μαρτυρική ποινή, φυσική, προφορική γραπτή ή συναισθηματική κακομεταχείρισή τους ή η διάδοση φημών με στόχο τον κοινωνικό αποκλεισμό. Στον όρο αυτό συμπεριλαμβάνονται: Η χρησιμοποίηση υβριστικών ή περιπαικτικών εκφράσεων, απειλές και εκβιασμός, σωματική βία, χτυπήματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές και σπρωξίματα, κλοπές, ζημιές στην προσωπική περιουσία, επιδιωκόμενη απομάκρυνση των φίλων, εσκεμμένος ή συχνός αποκλεισμός μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες, διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών.

Επίσης μπορούν να γίνουν εκβιαστικά τηλεφωνήματα ή τηλεφωνήματα σε ακατάλληλες ώρες, χωρίς απάντηση ή ηλεκτρονικό bullying μέσω κινητού τηλεφώνου ή του διαδικτύου. Σύμφωνα με το εγχειρίδιο που ετοιμάστηκε από την Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού και τις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων του Υπουργείου Υγείας στα πλαίσια του προγράμματος Δάφνη ΙΙ με θέμα:«Η εκφοβιστική συμπεριφορά μεταξύ των μαθητών στο σχολείο»: Η πιο συνηθισμένη μορφή εκφοβισμού είναι ο λεκτικός εκφοβισμός.

Ο θύτης προσβάλλει το θύμα του με πειράγματα, εξευτελιστικές βρισιές και χαρακτηρισμούς. Αν ο θύτης είναι άτομο ενεργητικό, που καβγαδίζει εύκολα, χρησιμοποιεί κλοτσιές, χτυπήματα, σπρωξίματα και απρεπείς χειρονομίες, τότε παρατηρείται ο σωματικός εκφοβισμός. Όταν οι θύτες χρησιμοποιούν προσβλητικά λόγια για άλλα παιδιά και αυτά τα γράφουν σε δημόσιους χώρους ή ακόμη διακινούν προσβλητικά γράμματα για ένα παιδί, τότε αναφερόμαστε σε οπτικό εκφοβισμό. Ωστόσο, πολύ συχνά κάποια παιδιά αφήνονται σκόπιμα εκτός παιχνιδιού ή αγνοούνται ή εξαναγκάζονται να κάνουν τη χειρότερη δουλειά στην ομάδα. Σε αυτήν την περίπτωση έχουμε να κάνουμε με τον κοινωνικό αποκλεισμό. Υπάρχει, ωστόσο, και μια σύγχρονη μορφή εκφοβισμού, όταν το θύμα εκφοβίζεται λόγω φυλής ή του χρώματός του και τότε αναφερόμαστε στον ρατσιστικό εκφοβισμό.

Διαταραχές συμπεριφοράς

Tα θύματα του bullying είναι δυνατόν να παρουσιάσουν εκτός από διαταραχές συμπεριφοράς και ψυχολογικά και ψυχοσωματικά προβλήματα όπως πονοκεφάλους, κοιλιακά άλγη, ενούρηση, διαταραχές ύπνου, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση, φοβίες, δεν μπορούν να μείνουν μόνα και δεν μπορούν να κοιτάξουν το συνομιλητή τους στα μάτια. Οι δράστες (bullies) παρουσιάζουν στοιχεία προβληματικής, αντικοινωνικής και συχνά παραβατικής συμπεριφοράς και συνήθως αντιπαθούν το σχολείο, καπνίζουν ή κάνουν χρήση αλκοόλ. Πίσω από ένα οργισμένο, θυμωμένο παιδί κρύβεται ένας ακατάσχετος πόνος, εγκατάλειψη, φόβος, απόρριψη και κάποια διαλυμένη οικογένεια. Υπάρχουν και ακραίες περιπτώσεις όπου παρατηρήθηκαν αυτοκτονίες ή και φόνοι.

Τα τελευταία τριάντα χρόνια ο καθηγητής P.K. Smith, που ασχολείται με το θέμα του σχολικού εκφοβισμού, συστήνει στους γονείς που έχουν παιδί – θύμα να κουβεντιάζουν ήρεμα με το παιδί τους για την εμπειρία του.

§ Να καταγράφουν προσεκτικά τι τους λέγει και ιδιαίτεροι ποιοι εμπλέκονται στον σχολικό εκφοβισμό, πόσες φορές έπεσαν θύμα και πού.

§ Να ενθαρρύνουν το παιδί τους ότι έκανε καλά που τους εκμυστηρεύτηκε το περιστατικό. § Να του δίνουν διαβεβαιώσεις ότι δεν είναι ευθύνη δική του για ό,τι συνέβη και ότι κανένας δεν μπορεί να υφίσταται περιπτώσεις εκφοβισμού.

§ Να μην το ενθαρρύνουν να πάρει εκδίκηση.

§ Να του εξηγήσουν ότι θα πρέπει να αναφέρουν οποιαδήποτε παρόμοια συμβάντα στους δασκάλους του. § Να κλείσουν ραντεβού με το δάσκαλο του παιδιού και να του εξηγήσουν το πρόβλημα.

Ένα παιδί μπορεί να είναι δράστης μιας συμπεριφοράς εκφοβισμού όταν:

§ Εξυβρίζει άλλα παιδιά.

§ Διαδίδει ψευδείς φήμες ή κατηγορίες.

§ Δημιουργεί ιστορίες που δημιουργούν μπελάδες.

§ Συμμετέχει σε συμμορίες.

§ Διαβάλλει άλλα παιδιά σε φίλους τους για να τα αποξενώσει.

§ Ασκεί σωματική βία.

§ Σχολιάζει το σύστημα της παιδείας, το θρήσκευμα, την καταγωγή, τη φυλή, το χρώμα, την εμφάνιση, την αναπηρία ή την υγεία ενός παιδιού.

§ Αποφεύγει να είναι στην ίδια παρέα ή στην ίδια αθλητική ομάδα με συμμαθητή ή συμμαθήτριά του.

§ Εκβιάζει για χρήματα ή προσωπικά αντικείμενα.

§ Στέλλει απειλητικά ή εκβιαστικά μηνύματα ή φωτογραφίες μέσω κινητού τηλεφώνου ή μέσω του διαδικτύου.

Εκμεταλλεύσιμη αδυναμία

Σύμφωνα με εγχειρίδιο που ετοιμάστηκε επίσης στα πλαίσια του προγράμματος Δάφνη ΙΙ, οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει θύμα εκφοβισμού. «Το μόνο που χρειάζεται είναι να βρεθεί σε λάθος τόπο τη λάθος στιγμή. Τα παιδιά – θύματα μπορεί να διαφέρουν από τα άλλα, να έχουν διαφορετικό χρώμα δέρματος, να φοράνε διαφορετικά ρούχα, να έχουν μια σωματική αναπηρία ή διαφορετική θρησκευτική πίστη. Μπορεί όμως και να μην διαφέρουν εξωτερικά αλλά να έχουν μια “εκμεταλλεύσιμη αδυναμία”. Μπορεί να είναι εσωστρεφή, αγχώδη, ανασφαλή, παθητικά, με χαμηλή αυτοεικόνα. Μπορεί να μην μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, να υποτάσσονται στα θελήματα των άλλων και να μην είναι αποδεκτά από την παρέα των συνομηλίκων τους».

Δύναμη και εξουσία

Σύμφωνα με το εγχειρίδιο, ο βασικότερος λόγος που ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων εκφοβίζει άλλο άτομο είναι επειδή απολαμβάνει την αίσθηση της δύναμης και της εξουσίας πάνω στο θύμα. Τα παιδιά που χρησιμοποιούν τον εκφοβισμό έχουν θετική στάση προς τη βία και τη χρήση της και τη χρησιμοποιούν για να νιώσουν δύναμη, και για να εξουσιάσουν τα άλλα παιδιά. Τη χρησιμοποιούν ως μέσο για να δώσουν «λύση» σε προβληματικές καταστάσεις ή για να περάσει το δικό τους. Δεν έχουν ενσυναίσθηση προς τα θύματά τους, δεν αισθάνονται ενοχή γι’ αυτό που κάνουν.

Όπως αναφέρει ο εκπαιδευτικός ψυχολόγος Μιχάλης Ιωάννου, ο συγγραφέας του εγχειριδίου για τους γονείς, «η όλη οικογενειακή λειτουργία συσχετίζεται άμεσα με την εμφάνιση εκφοβιστικών μορφών συμπεριφοράς. Οι συγκρούσεις ανάμεσα στους γονείς κατά την πρώιμη παιδική ηλικία, η ασυμφωνία των γονιών, η χαμηλή σύνδεση ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας και κυρίως ανάμεσα στα παιδιά και τους γονείς αποτελούν μερικούς από τους παράγοντες που ευνοούν την ανάπτυξη συμπεριφορών.

Για παράδειγμα, σε οικογένειες που υπάρχουν αδύνατοι οικογενειακοί δεσμοί και η περιορισμένη επικοινωνία, τα παιδιά καταλήγουν να μη συμμορφώνονται σε κανόνες. Στις περιπτώσεις που τα παιδιά αναπτύσσουν από νωρίς δυνατούς δεσμούς με τους γονείς, οδηγούνται στην αποδοχή των κοινωνικών κανόνων και, ως εκ τούτου, εκδηλώνουν περιορισμένη ή και καθόλου εκφοβιστική συμπεριφορά».

Μια  άλλη μορφή εκφοβισμού που διαδίδεται τελευταία, είναι ο λεγόμενος εκφοβισμός στον κυβερνοχώρο. Σύμφωνα με Αμερικανούς ερευνητές, ο εκφοβισμός αυτός μπορεί να είναι πιο σκληρός για τα θύματά του απ’ ό,τι η σωματική επίθεση ή οι βρισιές. Σύμφωνα με ομάδα από το Εθνικό Ινστιτούτο για την Υγεία, οι «κυβερνο-νταήδες» δείχνουν να έχουν χαμηλότερα ποσοστά κατάθλιψης από τα θύματά τους, σε αντίθεση με τους παραδοσιακούς «νταήδες».

Γράφει:Χρύσω Αντωνιάδου