Οι γιορτές δεν είναι πάντα χαρούμενες..
Της Δρος Λίζας Βάρβογλη*
Παραδοσιακά οι χριστουγεννιάτικες γιορτές είναι συνδεδεμένες με το δέντρο, τα στολίδια, τις οικογενειακές επισκέψεις, τα δώρα. Οι γιορτινές μέρες αποτελούν ταυτόσημο της χαράς, της ευτυχίας και της οικογενειακής θαλπωρής. Υπάρχει όμως μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων, οι οποίοι δεν συμμετέχουν στη γενική χαρά κι εορταστική διάθεση. Πολλοί άνθρωποι έχουν έντονα αρνητικά συναισθήματα την περίοδο των γιορτών, πέφτουν σε ένα είδος συναισθηματικής χειμερίας νάρκης και περιμένουν πως και πως να περάσουν οι γιορτές. Τα άτομα αυτά στα οποία δεν αρέσουν οι γιορτές, δεν αγοράζουν δώρα, δεν πάνε σε πάρτι, δε γιορτάζουν, αλλά παραμένουν κατηφείς, δυστυχείς και δηλώνουν ότι μισούν τις γιορτές.
Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;
Τόσο εσωτερικοί όσο και εξωτερικοί παράγοντες μπορεί να ευθύνονται για τη δημιουργία αυτής της αρνητικής ψυχολογικής κατάστασης
Oi λόγοι που ευθύνονται για τη μελαγχολία των γιορτών
Κοινωνικές και προσωπικές προσδοκίες
Η εορταστική περίοδος φέρνει μαζί της και μια σειρά καθηκόντων και υποχρεώσεων που πρέπει να επιτελεστούν με συγκεκριμένο τρόπο σε ένα δεδομένο χρονικό διάστημα. Οι κοινωνικές αυτές επιταγές είναι πηγή στρες για πολύ κόσμο, που μπορεί να μην αισθάνεται χαρούμενος ή διαρκώς σε εορταστική διάθεση, απαίτηση που αποτελεί μορφή κοινωνικής πίεσης. Αυτό συμβαίνει κυρίως όταν το άτομο διανύει μια περίοδο γενικότερης συναισθηματικής κατήφειας. Συχνά, η γυναίκα πιέζεται από τον περίγυρό της, που της επιβάλλει να είναι χαμογελαστή κι ευδιάθετη και δεν δέχεται ότι μπορεί να υπάρχουν και στιγμές που δε θα νιώθει τόσο όμορφα -όσο λένε τα περιοδικά-.
Σε συνδυασμό με την προηγούμενη απαίτηση, το περιβάλλον της μπορεί επίσης να μην της αναγνωρίζει την ανάγκη ν’ αποσυρθεί και ν’ απαιτεί από τη γυναίκα να ανταπεξέλθει, πράγμα που τελικά εντείνει τα στενάχωρα συναισθήματα. Αλλά πέραν από τις κοινωνικές, υπάρχουν και οι ενδοατομικές πιέσεις που αισθάνεται το άτομο: κανείς αισθάνεται άβολα και παράξενα αν δεν έχει εορταστική διάθεση και δεν είναι χαρούμενος ή θυμώνει και απογοητεύεται όταν οι προσωπικές του προσδοκίες για το πως πρέπει να γιορταστούν δεν εκπληρώνονται.
Πολλές υπευθυνότητες
Συχνά τις γιορτές οι άνθρωποι μπαίνουν σε μια ψυχολογική κατάσταση της Σούπεργουμαν ή του Σούπερμαν και προσπαθούν να τα προλάβουν και να τα καταφέρουν όλα, χωρίς βοήθεια, χωρίς καλό προγραμματισμό και τη -λανθασμένη- πεποίθηση ότι αν δεν τα καταφέρουν είναι αποτυχημένοι. Όταν κανείς δεν μπορεί να μοιράσει τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις και τα επωμίζεται όλα, θεωρώντας ότι δεν υπάρχει λύση, τότε το πρόβλημα της κακοκεφιάς και της αντικειμενικής κούρασης εντείνεται, μαζί και η αρνητική στάση προς τις γιορτές.
Η προσπάθεια ν’ αλλάξει ή να ελέγξει κανείς τους άλλους
Η περίοδος των γιορτών είναι το κατεξοχήν χρονικό διάστημα που περνάει κανείς πολύ χρόνο με τους δικούς του ανθρώπους και μπορεί να παρατηρήσει τη συμπεριφορά τους ή να θυμηθεί το πώς είχαν φερθεί σε αντίστοιχες γιορτινές περιόδους.
Όταν οι γύρω μας δεν συμπεριφέρονται όπως εμείς θα θέλαμε (είτε στη διάρκεια των γιορτών είτε σε άλλη χρονική περίοδο), συχνά καταλαμβανόμαστε από μια έντονη επιθυμία να τους αλλάξουμε ή να ελέγξουμε τη συμπεριφορά τους. Όταν δεν το καταφέρνουμε (που είναι και το πιο πιθανό) θυμώνουμε κι απογοητευόμαστε. Συνήθως δεν είναι η συμπεριφορά των άλλων καθ’ αυτή που μας ενοχλεί, αλλά το γεγονός ότι οι άνθρωποι δε μπορούν να σκέφτοναι, αισθάνονται και να συμπεριφέρονται όπως εμείς θέλουμε.
Δυσάρεστες αναμνήσεις
Τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά είναι γιορτές συνδεδεμένες με χαρούμενες στιγμές και οικογενειακή θαλπωρή: υπάρχουν όμως εξαιρέσεις στον κανόνα. Δυστυχώς συμβαίνει, και πολλοί άνθρωποι έχουν άσχημες αναμνήσεις από προηγούμενες γιορτές, όπως ασθένεια, θάνατο, διαζύγιο, ή άλλη κρίση. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η περίοδος των γιορτών συχνά ανασύρει στην επιφάνεια τις αναμνήσεις αυτές και τα αρνητικά συναισθήματα που τις συνοδεύουν. Αυτό προκαλεί δυσφορία τόσο στο ίδιο το άτομο όσο και στον περίγυρό του, που υποθέτει ότι όλοι πρέπει να είναι χαρούμενοι στις γιορτές.
Αλλά και οι θετικές αναμνήσεις από προηγούμενες γιορτές μπορεί να προκαλούν στρες, αν το άτομο αυτή τη φορά δε περνάει καλά ή αισθάνεται άσχημα και κάνει τη σύγκριση του δύσκολου παρόντος με το όμορφο παρελθόν.
Δυσάρεστα συναισθήματα και άλλες σωματικές αντιδράσεις
Ακόμα και όταν οι δυσάρεστες αναμνήσεις δεν έρχονται ξεκάθαρα στην επιφάνεια, ώστε να θυμηθεί κανείς αρνητικά επεισόδια από το παρελθόν του, είναι πολύ πιθανό να εμφανιστούν οι συναισθηματικοί και φυσιολογικοί τους ομόλογοι, δηλαδή τα ψυχοσωματικά συμπτώματα.
Πονοκέφαλοι, γαστρεντερικά συμπτώματα, δερματίτιδες, γενικότερη κακή διάθεση μπορεί να αρχίσουν να ταλαιπωρούν το άτομο ήδη πριν την έναρξη της γιορταστικής περιόδου. Και αυτό βέβαια μπορεί να προκαλέσει στρες, μια που το άτομο αναρωτιέται γιατί δεν αισθάνεται όμορφα, ενώ θα έπρεπε και αισθάνεται ότι δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στις αυξημένες υποχρεώσεις της εποχής.
Κακομεταχείριση ή κακοποίηση
Δυστυχώς, υπάρχουν και πολλά άτομα που πέρασαν τα παιδικά τους χρόνια με μεγάλη συναισθηματική στέρηση ή έζησαν καταστάσεις οικογενειακής βίας. Είτε το ίδιο το άτομο ήταν θύμα συναισθηματικής, σωματικής ή σεξουαλικής κακομεταχείρισης ή κακοποίησης, ή ήταν μάρτυρας τέτοιων σκηνών σε άλλα μέλη της οικογένειάς του.
Τέτοιες τραγικές αναμνήσεις ακολουθούν το άτομο σε όλη του τη ζωή, ιδιαίτερα μάλιστα τις μέρες των γιορτών, που δίνεται μεγάλη έμφαση στην οικογένεια. Γι’ αυτούς τους ανθρώπους οι γιορτές αναβιώνουν δυστυχισμένες μέρες και ξυπνάνε φοβερές αναμνήσεις τις οποίες κρατούν κοιμισμένες τον υπόλοιπο χρόνο. Δεν πρόκειται για κακούς ανθρώπους, αλλά για άτομα που υποφέρουν και για το οποία οι γιορτές είναι μια κακή ανάμνηση του παρελθόντος.
Κατηγορώντας του εαυτό ή τους άλλους όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά
Κάνοντας τον απολογισμό στο τέλος της χρονιάς, που συμπίπτει με τις γιορτές, κανείς εντοπίζει τόσο τα θετικά όσο και τα αρνητικά. Πολλές φορές το άτομο εντοπίζει ότι τα αρνητικά ή αυτά που δεν πήγαν καλά είναι περισσότερα από τα θετικά ή ότι είχαν μεγαλύτερη βαρύτητα από τα θετικά. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν την τάση να ψάχνουν αυτόματα για κάποιον «φταίχτη», όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά και να τον κατηγορήσουν. Μαζί με τους υπόλοιπους ενόχους, το άτομο εντοπίζει το πρόβλημα και στις ίδιες τις γιορτές, που ευνούν την ενδοσκόπηση και τον απολογισμό της χρονιάς, και αρχίζει να έχει αρνητικά συναισθήματα προς τις γιορτές και να μη θέλει ούτε να έρθουν ούτε να διασκεδάσει κατά τη διάρκειά τους.
Όταν δεν σκεφτόμαστε εξαρχής πιθανά προβλήματα και καθυστερήσεις
Μπορεί το έντονο εορταστικό στρες και τα στενάχωρα συναισθήματα να στρέψουν το άτομο εναντίον των γιορτών; Δυστυχώς ναι. Το γεγονός ότι οι περισσότεροι δεν υπολογίζουν ότι μπορεί να υπάρξουν προβλήματα και καθυστερήσεις την περίοδο των γιορτών μπορεί να τους κάνει ανυπόμονους, να τους δυσαρεστήσει και να τους στρέψει εναντίον των γιορτών. Μικρά και μεγάλα ζητήματα, όπως είναι κάποιο ταξίδι ή η μεταφορά της οικογένειας σε άλλη πόλη ή χωριό για τις γιορτές, μέχρι την προετοιμασία των Χριστουγεννιάτικων εδεσμάτων, μπορεί πολύ εύκολα από ευχάριστες εμπειρίες να μεταβληθούν σε στρεσογόνους παράγοντες, όταν κανείς δεν έχει προβλέψει ότι κάποια πράγματα μπορεί να πάνε στραβά.
Υπερβολές
Η υπερκατανάλωση αλκοόλ ή φαγητού ή ο υπερβολικός τζόγος μπορεί να είναι ενέργειες που το άτομο επιλέγει να κάνει για να μετριάσει το στρες του, για να αισθανθεί καλύτερα, ή, σε μία απελπισμένη προσπάθεια, ν’ αλλάξει τη ζωή του. Όταν όμως οι αρνητικές συνέπειες της όποιας υπερβολής το φέρουν αντιμέτωπο με τις ευθύνες του, το άτομο μπορεί να ‘μισήσει’ τις γιορτές, θεωρώντας ότι αυτές είναι υπεύθυνες για τα προβλήματά του, αρνούμενο γι’ άλλη μια φορά να επωμιστεί τις ευθύνες του και μεταθέτοντάς τις σε κάτι άλλο έξω από τον εαυτό του.
Η προσδοκία ότι όλα θα πάνε καλά
Για μερικούς ανθρώπους η ιδέα των γιορτών είναι συνυφασμένη με την επιτυχή έκβασή τους και την αίσθηση ότι όλα θα πάνε καλά, είτε κάνουν κάτι γι’ αυτό είτε όχι. Μερικές φορές όμως, η πεποίθηση ότι όλα θα πάνε καλά και σύμφωνα με τα σχέδια, δεν αφήνει στο άτομο περιθώρια για απροσδόκητα και τυχαίες δυσκολίε που μπορεί να προκύψουν. Κάτι τέτοιο αποτελεί πηγή στρες για τον ίδιο. Η ετοιμότητα να δεχτεί κανείς και τα απρόοπτα και η ευελιξία να προσπαθήσει να κάνει το καλύτερο δυνατό δεδομένων των συνθηκών είναι το αντίδοτο στα αρνητικά συναισθήματα και την απογοήτευση που προκύπτει όταν τελικά τα πράγματα δεν πάνε σύμφωνα με τις αρχικές προσδοκίες
Η προσδοκία ότι οι άλλοι φέρονται όπως εμείς θέλουμε
Όταν η επιθυμία του ατόμου ότι όλα θα πάνε καλά και ότι όλα τα μέλη της οικογένειας, πυρηνικής και ευρύτερης, θα φερθούν με τον σωστό και καλύτερο δυνατό τρόπο αποδεικνύεται αυταπάτη, τότε το άτομο αυτό μπορεί να κατακλυστεί από αρνητικά συναισθήματα. Η αρνητική του στάση απέναντι στους συγγενείς και την έκρρυθμη κατάσταση μπορεί εύκολα να γενικευτεί και να περιλάβει και αρνητική στάση απέναντι στις γιορτές.
*Δρ Λίζα Βάρβογλη, Ph.D. Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Επιστημονική Συνεργάτις Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών και Παν/μίου Harvard
Πηγή: health.in.gr