To παιδί μου λέει ψέματα…
Της Χριστιάνας Χριστοφόρου*
«Δεν έσπασα εγώ το βάζο, φύσηξε ο αέρας και έπεσε». Όλοι οι γονείς έχουν ακούσει τα παιδιά τους να τους λένε ψέματα, άλλοτε μικρά και άλλοτε σοβαρότερα. Τα ψέματα πολλές φορές περιλαμβάνουν και φανταστικές ιστορίες που θα προκαλούσαν έκπληξη ακόμα και στους καλύτερους σεναριογράφους και μπορεί να ακούγονται διασκεδαστικά και στους ίδιους τους γονείς. Πότε όμως οι γονείς πρέπει να ανησυχήσουν για τη συνήθεια αυτή των παιδιών τους; Πότε τα ψέματα των παιδιών παύουν να είναι αθώα και γίνονται σκόπιμα; Μέχρι ποια ηλικία το παιδί πρέπει να μάθει να ξεχωρίζει το φανταστικό από το πραγματικό;
Τα ψέματα που λένε τα παιδιά μπορούν να κριθούν ως αθώα ή εσκεμμένα με κριτήριο την ηλικία του παιδιού που καθορίζει και τους λόγους που οδηγούν το παιδί στο να πει ψέματα. Μέχρι την ηλικία των 4 χρονών τα παιδιά δεν μπορούν ακόμα να ξεχωρίσουν το φανταστικό από το πραγματικό και ζούνε μέσα στον κόσμο της μαγείας και των παραμυθιών. Έρευνες από πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο έδειξαν ότι τα παιδιά, που κατά τη διάρκεια της προσχολικής ηλικίας φτιάχνουν φανταστικές ιστοριούλες, είναι άτομα ιδιαίτερα έξυπνα και δημιουργικά. Από την ηλικία των 4 ετών και μετά τα παιδιά αρχίζουν να καταλαβαίνουν τη διαφορά αλλά χρειάζεται χρόνος μέχρι να συνειδητοποιήσουν τι είναι αλήθεια και τι είναι ψέμα.
Έτσι, μέχρι την ηλικία των 6-7 χρονών τα ψέματα δεν είναι τόσο ανησυχητικά αφού το παιδί δεν έχει ξεχωρίσει εντελώς τον πραγματικό κόσμο από τον κόσμο της φαντασίας. Από την ηλικία των 6-7 μέχρι και την ηλικία των 12 ετών τα ψέματα των παιδιών αποκτούν άλλη διάσταση, καθώς τα όρια μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας γίνονται αισθητά. Τα παιδιά σε αυτήν τη χρονική περίοδο αναγνωρίζουν πότε λένε ψέματα και συνήθως χρησιμοποιούν το ψέμα ως στρατηγική αποφυγής κάποιας τιμωρίας ή ως μέσο για να γίνουν αρεστοί στους άλλους. Σε αυτήν την προεφηβική φάση τα άτομα αρχίζουν σιγά-σιγά να διαμορφώνουν την ηθική τους συνείδηση, γι΄ αυτό και πάλι τα ψέματά τους δεν έχουν την ίδια βαρύτητα όσο τα ψέματα των εφήβων και των ενηλίκων.
Έφηβοι ανεξάρτητοι
Από την ηλικία των 12 ετών και μετά τα παιδιά χρησιμοποιούν το ψέμα εντελώς συνειδητά, σαν έναν τρόπο να ξεφύγουν από την αυστηρή επιτήρηση και τον έλεγχο των γονιών. Οι έφηβοι έχουν την τάση να διαφυλάσσουν την ιδιωτικότητα και την αυτονομία τους από τους γονείς τους και έχουν την ανάγκη να αισθάνονται ανεξάρτητοι, γι’ αυτόν τον λόγο αποφεύγουν πολλές φορές να λένε την αλήθεια στους γονείς τους.
Τα ψέματα που πρέπει να προβληματίσουν τους γονείς είναι τα ψέματα που χρησιμοποιεί το παιδί για να γλιτώσει την τιμωρία ή την απόρριψη, καθώς μπορεί να κρύβουν ότι οι γονείς είναι πολύ αυστηροί με τα παιδιά τους ή ότι το παιδί χρησιμοποίει το ψέμα ως μέσο για να τραβήξει την προσοχή τους. Επίσης, τα ψέματα που το παιδί χρησιμοποιεί για να απαλλαχτεί από συγκεκριμένα καθήκοντα, πρέπει να προβληματίσουν τους γονείς αν το παιδί έχει ιδιαίτερα βαρυφορτωμένο πρόγραμμα.
Αντιμετωπίστε το πρόβλημα
Όταν τα ψέματα αποτελούν καθημερινή συνήθεια των παιδιών, οι γονείς μπορούν με απλούς τρόπους να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα:
· Δημιουργήστε ένα περιβάλλον ασφάλειας και εμπιστοσύνης για τα παιδιά σας, έτσι ώστε να αισθάνονται ότι μπορούν να σας εξομολογηθούν ό,τι τα απασχολεί, χωρίς εσείς να τα κρίνετε ή να θυμώνετε.
· Να είστε οι ίδιοι ειλικρινείς με τα παιδιά σας. Γίνετε εσείς πρότυπο ειλικρίνειας.
· Ακούστε τους λόγους που οδήγησαν το παιδί σας να πει ψέματα. Μην ξεχνάτε ότι τα ψέματα μπορεί να είναι αντίκτυπος κάποιας φοβίας ή άγχους που έχουν τα παιδιά, που πρέπει να αντιμετωπιστούν και όχι να καταπιεστούν.
· Όταν τα παιδιά είναι στην προσχολική ηλικία, οπόταν τα ψέματά τους είναι αθώα, αντιμετωπίστε τα με χιούμορ.
Επίσης, σε αυτές τις ηλικίες, αν οι γονείς αντιληφθούν ότι το παιδί έχει πει ψέματα, είναι σημαντικό να είναι προσεχτικοί με τον τρόπο που θα χειριστούν την κατάσταση αφού σκοπός είναι να το ενθαρρύνουν να πει την αλήθεια. Η τιμωρία σε αυτές τις ηλικίες δεν είναι προτεινόμενος τρόπος αντιμετώπισης, αλλά η διδασκαλία και η διόρθωση του παιδιού αποτελούν τις καλύτερες λύσεις.
· Στις μεγαλύτερες ηλικίες αποφύγετε το κήρυγμα και δώστε τους την ευκαιρία να σας εξηγήσουν. Σε περιπτώσεις που τα ψέματά τους είναι σκόπιμα, τιμωρήστε με κάποιον τρόπο τα παιδιά σας, ώστε να καταλάβουν ότι τα ψέματα έχουν αρνητικές συνέπειες.
· Ποτέ μην τιμωρήσετε τα παιδιά σας λέγοντάς τους ότι δεν τα αγαπάτε επειδή έκαναν κάτι κακό. Δείξτε στο παιδί σας ότι μπορεί να βασιστεί σ’ εσάς, ακόμα και σε δυσάρεστες καταστάσεις.
· Επαινέστε το παιδί σας κάθε φορά που λέει την αλήθεια και σας εκμυστηρεύεται κάτι. Δείξτε του ότι η αλήθεια κάνει τη σχέση σας καλύτερη. Επιβραβεύσετε το παιδί σας και ενθαρρύνετέ το να μη λέει ψέματα.
· Αν το παιδί μπορεί να επανορθώσει γι’ αυτό που έκανε, δώστε του την ευκαιρία ώστε να καταλάβει ότι είναι καλύτερα να διορθώσει αυτό που έκανε, παρά να πει ψέματα.
· Στις μικρές ηλικίες που το παιδί δεν έχει ξεκαθαρίσει το πραγματικό από το φανταστικό, καλό είναι να μην το μαλώνετε, αλλά να προσπαθήσετε να του εξηγήσετε τη διαφορά.
· Ποτέ μην αποκαλέσετε το παιδί σας ψεύτη. Συζητήστε ήρεμα και ήπια μαζί του.
· Πριν λάβετε οποιοδήποτε μέτρο, βεβαιωθείτε ότι το παιδί δεν χρησιμοποιεί το ψέμα για να τραβήξει την προσοχή σας.
· Αν διακρίνετε ότι το παιδί μεγαλώνοντας δεν μπορεί ακόμα να διακρίνει το φανταστικό από το πραγματικό και αν τα ψέματα του παιδιού είναι επίμονα και παρατηρείτε συμπτώματα άγχους, απευθυνθείτε σε έναν ειδικό.
· Μην ξεχνάτε πως ο καλύτερος τρόπος για να προσεγγίσετε τα παιδιά σας είναι να θυμηθείτε τους λόγους για τους οποίους εσείς λέγατε ψέματα όταν ήσασταν παιδιά.
*BSc Psychology, MSc Developmental and Educational Psychology, christoforou.christiana@gmail.com,